De historie van dark practices: over de oorsprong van slinks internetdesign
‘Scammen’, ‘clickbaiting’ en andere donkere praktijken zorgen vandaag de dag voor heel wat irritatie bij internetgebruikers. Het zijn doordachte en slinkse praktijken ten nadele van de gebruiker maar zijn dit alleen praktijken die in het heden plaatsvinden? Aan de hand van voorbeelden uit het verleden beschrijf ik in dit artikel welke dark practices er al bestonden en als inspiratie dienen voor de huidige dark practices op internet. Ook kijk ik naar verschillen tussen de manieren waarop dark practices opduiken.
Stel je voor, je opent je mailbox en je vindt een mail van een Nederlandse soldaat die jouw hulp nodig heeft. Natuurlijk krijg je er iets voor terug en hij legt uit dat zijn correspondent een sergeant is die momenteel in Irak aanwezig is. De soldaat had miljoenen euro’s willen omzetten in Amerikaanse Dollarbiljetten maar werd tegengewerkt door de Irakese overheid. De soldaat heeft iemand nodig om dit geld snel te wisselen en heeft behoefte aan een Nederlandse bankrekening om dit goed uit te werken in ruil voor een goed bedrag. Kan hij gebruik maken van jouw bankrekeningnummer?
Een voorbeeld van het toepassen van scam.
Hoe kan iemand hier intrappen?
Vandaag de dag zou je na het lezen van dit voorbeeld denken, “Hoe kan iemand hier intrappen?!”. Dark practices zijn praktijken die bij heel veel internetgebruikers de irritatiegrens bereiken. Een voorbeeld van dark practices is het gebruiken van scam, uit het Engels vertaald ook wel ‘oplichterij’ genoemd. Deze vorm van dark practices is terug te voeren tot het jaar 1588. De eerste scammer wordt namelijk in verband gebracht met de ‘Spanish Prisoner Scam’. Hierbij zocht de scammer contact met gegadigden om een verbonden persoon te smokkelen van een rijke familie uit de gevangenis in Spanje. Tegenover goede assistentie beloofde de scammer het geld te verdelen met het slachtoffer, ter uitwisseling van een kleine kostensom, om de bewakers van de gevangenis om te kopen. Scammen is niet uniek voor de digitale tijd maar ontstond al veel eerder.
Nigerian scam
419 Scam is een fraudetype die het meest voorkomt als vertrouwenstruc en populair werd in 1980. Het nummer 419 verwijst naar het artikel in het Nigeriaanse wetboek van strafrecht dat handelt over fraude. Deze oplichterij wordt vooral gedaan via de mail of via het faxen. De term ‘Nigerian Scam’ verwijst naar een vorm van internetoplichterij die oorspronkelijk vooral werd uitgeoefend door Nigerianen die zich voordeden als overheidsmedewerkers. ‘Advance fee fraud’ (letterlijk vertaald ‘Fraude met voorschotbedrag’) zegt veel meer over het typische mechanisme van deze oplichterij. Scam is er altijd op gericht iemand geld afhandig te maken, meestal als een soort voorschot in afwachting van een veel grotere financiële beloning. Scammen is een oud beginsel maar wordt tegenwoordig ook gebruikt op Facebook. Zo worden au pairs via Facebookpagina’s vaak opgelicht door perfect uitziende families die graag willen dat hij of zij naar Amerika komt om daar te werken. Natuurlijk moeten ze eerst wel even geld overmaken naar een rekeningnummer maar daarna is alles geregeld. Deze slinkse manier van geld aftroggelen is met verloop van de jaren niet veranderd – slechts de vorm is anders.
Clickbaiting
Een andere dark practice die terug gaat tot de negentiende eeuw is ‘clickbaiting’. Clickbaiting kan gezien worden als ‘yellow journalism’ waarbij uitspraken als “scandal” of “criminal news!” al in 1888 werden gebruikt. Deze naam was afgeleid van een cartoonkarakter genaamd “yellow kid” die werd afgebeeld in een comedy strip in de krant New York world genaamd Hogan’s Alley. Het gebruiken van humor zorgde ervoor dat de oplagecijfers omhoog gingen. Mensen kochten deze kranten om stomme cartoons te lezen en het ging dus minder om het nieuws van de dag. Het aanspreken van mensen werd dus vroeger al opzettelijk gedaan met eventueel een leugentje om bestwil! Een voorbeeld hiervan is terug te lezen uit de krant The World (1913) door Joseph Pulitzer: “King Victor Shielded By His Queen From Assassin’s Bullets”.
Een editie van Hogan’s Alley. Op de fiets zit de yellow kid.
‘Yellow journalism’ droeg volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zelfs bij aan het aansporen van de Spaanse-Amerikaanse oorlog. De kranten New York Journal en New York World veranderden het saaie dagelijkse nieuws in sensationele events waarover gepraat werd. Door de gebeurtenissen extreem en vijandig af te beelden wisten de kranten steeds meer lezers binnen te halen en mensen tegenover elkaar te plaatsen. Zo werden er roddels verspreid die misschien helemaal niet waar waren maar hierdoor wel leidden tot het aanwakkeren van haatgevoelens tussen Spanje en Amerika. Deze vorm van aandacht kan vergeleken worden met de manier hoe sociale platformen tegenwoordig aan hun ‘likes’ of ‘upvotes’ komen.
‘We shape our tools and tools shape us’
De mediawetenschapper Herbert Marshall McLuhan (1911-1980) werd in de jaren ’60 zeer bekend met zijn theorieën over toenmalige nieuwe media. Kunnen we vandaag de dag nog steeds iets leren van zijn theorieën? Naar mijn idee wel, op basis van zijn remediation-theorie kan gesteld worden dat Dark practices daadwerkelijk zijn herkomst vinden in de hierboven beschreven praktijken. McLuhan beweert dat alle nieuwe media (en dus ook nieuwe mediaontwikkelingen zoals clickbaiting of scammen) remediëren (Martin Lister 2009, 428). Dit houdt in dat de bestaande media worden aangepast of overgenomen. Zoals hierboven beschreven kunnen we stellen dat zijn argument ook daadwerkelijk klopt. Als voorbeeld geeft McLuhan dat ‘cinema’ gebaseerd is op theatrale conventies en dat computer games juist ‘cinema’ remedieert. Zo kunnen we het World Wide Web zien als een platform dat een tijdschrift remedieert (Martin Lister 2009, 428). En clickbaiting kan weer gezien worden als een remediatie van ‘Yellow Journalism’.
The medium is the message?
Een illustratief voorbeeld van remediatie.
Een van McLuhans bekendste quotes is het veelgebruikte “The medium is the message”. Hij bedoelt hiermee dat het dominante medium in een bepaalde tijd op een unieke manier wordt beperkt door de manier waarop onze hersenen informatie verwerken en die op hun beurt onze persoonlijkheid en onze sociale stelsel vormen (Elihu Katz et al 2010, 154). Zo kunnen we stellen dat bijvoorbeeld in de tijden van de offline media zoals de krant en de televisie, de mensen andere informatie hadden en dit op een bepaalde manier verwerkten. Krantenkoppen deden veel met de bevolking en gaven informatie over de gebeurtenissen in de wereld. Het ging in die tijd niet alleen om humor maar ook om het vergaren van informatie en de aandacht trekken van mensen. Scammen komt voor in gradaties, dus hoe vaker zulke praktijken plaatsvinden, des te meer de mensen bewust zijn van dark practices en hoe minder beïnvloedbaar ze zokm. Maar is dit wel zo? Zijn mensen ook echt minder beïnvloedbaar door dark practices? Hierop ga ik verder niet in maar wel kan ik stellen dat door de jaren heen we zeker bewuster geworden zijn wat betreft de Dark practices.
Waarom zijn dark practices zo succesvol?
Hoe komt het dan dat dark practices vroeger zo’n succes hadden en – hoogstwaarschijnlijk – nog steeds hebben? In zijn artikel ‘Misleidende ontwerppraktijken: hoe effectief zijn dark practices online?’ gaat Sal Hagen dieper in op de effectiviteit van dark practices. Voor nu kan ik deze vraag verduidelijken door middel van het begrip: ‘technologisch determinisme’. Volgens het technologisch determinisme vormt technologie de maatschappij. Technologie kan een oorzaak zijn van sociale verandering, zonder dat de mens dit onder controle heeft. De inhoud van een medium is minder belangrijk dan het medium dat staat op zichzelf. Hij kijkt naar het verschil tussen media, de onophoudelijke natuur van het medium die anders is dan andere media (David M. Barlow et al 2012, 499). Zo zijn kranten, televisie en het World Wide Web allemaal unieke media die dingen van elkaar overnemen maar ook op zichzelf staan. Zo wordt online media vooral ingezet om bijvoorbeeld offline ‘word of mouth’ te stimuleren. Wat maken de eigenschappen van Dark practices van het Web dan uniek? De eigenschappen van het Web zijn uniek omdat dit een interactief platform is die snelle informatie kan verspreiden en zo steeds meer mensen over heel de wereld aan kan spreken. Offline media zijn uniek op een manier dat het tijdelijke informatie is en meer kwaliteit biedt. Zo was de clickbaiting van vroeger vooral vermakelijk en van tijdelijke duur terwijl we vandaag de dag op het Web ‘dood worden gegooid’ met Dark practices zoals Clickbaiting en scammen.
De groei van web 2.0 tegenover offline media
De snelle groei van het sociale intranet (web 2.0) overschaduwt de meeste andere aspecten van de mediageschiedenis zoals de televisie, radio en kranten en maakt het moeilijk het belang ervan in perspectief te zien (Asa Briggs et al 2009, 302-308). Digitale burgers houden zich niet meer bezig met wat er vandaag gebeurt: ze willen dingen weten over morgen. Uitgebreide mogelijkheden ontstonden door de komst van het internet om een heel lang leven te leren, formeel en informeel. In de eerste periode van het internet ging het om het grote vermogen, dalende prijzen, computers voor iedereen die daartoe beschikking wilde maar het tweede deel richtte zich voornamelijk op ‘automatisering overstijgt computers’. In het tweede deel zou het elektronische leven worden geleid in een cyberlichaam (Asa Briggs et al 2009, 302-308). De technieken zijn al zodanig ver dat ze kunnen denken en praten met de gebruikers. Listige acties zoals het aanvinken van verkoopproducten die de klant niet in eerste instantie heeft gekozen laten zien dat online media een stapje verder denken. Dark practices zijn geen verschijnsel dat zich beperkt tot online media: mensen hebben elkaar altijd al voorgelogen en hebben altijd al gebprobeerd de aandacht van anderen te winnen het geld van ander te bemachtigen. Het is daarom naar mijn mening kortzichtig om een negatieve conclusie te trekken over de taferelen scammen en clickbaiting. De geschiedenis vertelt ons namelijk hoe wij tot deze uitvindingen gekomen zijn en hoe wij er telkens als gebruiker weer intrappen. Gebruikers worden altijd getest op hun kennis van een medium. Dit blijkt ook uit de manier waarop sociale platformen dark practices gebruiken.
Online Artikelen
AuPairWorld. 2014. “Scam: een thema: jullie vragen”. In AuPairWorld. Sage: web. Benaderd 2014-03-25.
- Brignull, Harry. 2013. “Dark Patterns: inside the interfaces designed to trick you”. In The Verge. Sage: web. Benaderd 2014-03-21.
- Brunton, Finn. 2013. “The long, weird history of the Nigerian e-mail scam: 200 years ago, a near-perfect con was already snagging our imaginations – and wallets”. In The Boston Blobe. Sage: web. Benaderd 2014-03-22.
- Spamsquad. 2013. “Wat is een scam?”. Sage: web. Benaderd 2014-03-23
- Newitz, Annalee. 2014. “A history of clickbait: The first 100 years”. In io9. Sage: web. Benaderd 2014-03-20.
- Nigerian Spam. 2014. “History of 419 Scam”. Sage: web. Benaderd 2014-03-23
- Voorn, Ronald. 2013. “Het verschil in invloed tussen online en offline aanbevelingen: zet online in om vooral offline word of mouth te stimuleren!”. In Marketingfacts. Sage: web. Benaderd 2014-03-25.
- Wikipedia. 2014. “419 Scams”. Sage: web. Benaderd 2014-03-23
Boeken
- Barlow, David M. et al. 2012. “Reading Media Theory: Thinkers, Approaches & Contexts”. Edinburgh Gate: Pearson Education Limited.
- Briggs, Asa et al. 2009. “Sociale geschiedenis van de media: van boekdrukkunst tot internet”. Amsterdam: SUN.
- Katz, Elihu et al. 2010. “Canonic texts in media research: Are there any? Should there be? How about these?”. Cambridge: Polity Press.
- Lister, Martin et al. 2009. “New Media: A critical introduction”. London and New York: Routledge.
Jong talent
Dit artikel is geschreven door Cherelle Veerman, studente nieuwe media en digitale cultuur aan de Universiteit Utrecht.
Gerelateerde artikelen
Over de auteur: Jong talent
Studenten van het Practicum Nieuwe Media van de Universiteit Utrecht werkten voor Presenter aan een praktijkopdracht. Een onderdeel was het schrijven van een uitgebreid artikel over ontwikkelingen in online communicatie. Wij geven ze graag de ruimte om hun ‘longreads’ te publiceren onder de naam 'Jong talent'.